“Watercongestie is het jongere broertje of zusje aan het worden van netcongestie.”

‘Nederland waterland’, zo kennen we het vooral. Beroemd om onze dijken en manieren waarop we ons laaggelegen land beschermen tegen water. Maar ook hier zijn we niet immuun voor droogte, vooral niet door de nieuwe weerpatronen die klimaatverandering met zich meebrengt. Waterschaarste rukt op en de drinkwatervoorziening staat onder druk. “Het watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan door droogte, verzilting en een toenemende watervraag door een groeiende bevolking, regionaal stedelijke uitbreiding en economie”, zo stelde Vewin al in 2022. In verscheidene regio’s, waaronder Twente en Utrecht, vereist dit directe maatregelen en een aanpassing in onze omgang met (drink)water.

Vanwege de urgentie van maatregelen voor én door ondernemers, stond water woensdag 25 juni in al zijn facetten centraal tijdens een themabijeenkomst van VNO-NCW Midden in Apeldoorn. De drukbezochte bijeenkomst werd georganiseerd in nauwe samenwerking met Waterschap Vallei en Veluwe en advies- en ingenieursbureau TAUW. Ondernemers, beleidsmakers en experts kwamen samen om te spreken over waterschaarste, verduurzaming en de rol van overheid en ondernemers in toekomstbestendig waterbeheer.

‘Water’ wordt een steeds grotere uitdaging. De weersextremen nemen toe, de winters worden natter en de zomers droger – maar dan hebben we wel te maken met extreme buien. Ook de afvoer van water via de rivieren neemt af door minder regen én door minder aanvoer van steeds kleiner wordende gletsjers​. Tevens neemt verzilting door zeespiegelstijging toe. En dit alles heeft natuurlijk consequenties. Waterschaarste neemt toe; van grondwater, oppervlaktewater én drinkwater. Daarmee wordt het zoetwateraanbod minder. Tegelijkertijd neemt de vraag naar water toe door wet- en regelgeving, een toename van het aantal huishoudens, meer verdamping door hogere temperaturen in de zomer en doorspoeling met zoet water wordt vaker nodig om verzilting tegen te gaan. In Twente zijn hierdoor zelfs al grootzakelijke drinkwateraansluitingen geweigerd, deelt de Rijksoverheid. Kortom, tijd voor actie!

Waterschap zoekt verbinding met ondernemers

Heemraad Carlo van Dijk van Waterschap Vallei en Veluwe opende onder leiding van VNO-NCW Midden regiomanager Elja Heijting de bijeenkomst met een heldere boodschap: genoeg en schoon water is niet meer vanzelfsprekend. Het wordt daarbij, net als energie, een randvoorwaarde voor economische groei. Hij benadrukte dat we gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het verminderen van de vervuiling en belasting van ons watersysteem.

We moeten op een slimmere manier met water omgaan. Wanneer meer regenwater en grijs water door bedrijven en particulieren wordt hergebruikt, komt er minder terecht in al viezer rioolwater. Zo hoeven er minder grote hoeveelheden rioolwater gereinigd te worden, en wordt minder drinkwater gebruikt voor bijvoorbeeld de tuin of het doorspoelen van de wc. “Zet in op zo hoogwaardig mogelijk gebruik”, roept Carlo op. Het waterschap biedt ondernemers hiervoor praktische handvatten en subsidies, zoals ondersteuning bij afkoppeling en bedrijfsscans. Ze gaan hierover graag met ondernemers binnen de regio in gesprek.

“Wees wijs met water”

Edwin van der Strate legde de impact van klimaatverandering op onze waterhuishouding verder uit. Zijn bijdrage maakte duidelijk dat de urgentie groeit – ook voor ondernemers. Als brancheambassadeur klimaatadaptatie bij TAUW én bestuurslid VNO-NCW Stedendriehoek ‘preekt’ Edwin vaak over de uitdagingen die ondernemers hierdoor gaan hebben, zoals:

• Kosten van watergebruik en waterafvoer stijgen
• Kaderrichtlijn Water (KRW) en lozingsvergunningen geven minder ruimte
• Zoet oppervlaktewater als koelwater wordt steeds lastiger
• Regionale beperking/stop van drinkwater en grondwateronttrekkingen

Maar hij biedt ook perspectief. “Ik heb het als missie opgevat bij VNO-NCW Midden om ondernemers te behoeden tegen waterschaarste.” Er zijn verschillende acties waarbij ondernemers, ook met de overheid, het initiatief kunnen nemen om de problemen aan te pakken.

From “Pee to Tea”

Meer circulair met water omgaan, daar werken René Windhouwer, wethouder gemeente Nijkerk, en Peter Scheer, van Nijhuis Saur Industries, ook continu aan. Tijdens zijn presentatie greep René ook terug op de schrijnende kaart in Afbeelding 1 en daagde deelnemers uit om na te denken over hun eigen rol in het zekerstellen van onze drinkwatervoorziening; “Waar was jij toen je het verschil kon maken?” In de gemeente zijn ze zich zeer bewust van de urgentie en risico’s die waterschaarste voor hen met zich meebrengt, onder meer voor het vestigingsklimaat als onvoldoende drinkwater beschikbaar zal zijn voor toekomstige groei en nieuwe bedrijven. Geïnspireerd door de waterrotonde in Eerbeek, heeft René daarom het initiatief genomen voor de Waterrotonde Nijkerk-Putten. Hier wordt van proceswater van twee voedingsbedrijven, Arla en Storteboom, weer water van drinkwaterkwaliteit gemaakt. Met dit project laten ze in Nijkerk goed zien dat samenwerking tussen lokale overheden en ondernemers loont. “De eerste resultaten zijn heel positief!”, vertelde René, “hiermee besparen we ruim een miljoen m3 water en 800.000 m3 gas.” Het nadeel? Het vraagt meer elektriciteit, wat door netcongestie ook in gemeente Nijkerk niet meer vanzelfsprekend is.

Voor Peter Scheer van Nijhuis Saur Industries is waterhergebruik ook dagelijkse kost. Hij legde op bevlogen wijze uit welke soorten water er zijn, hoe je water kunt zuiveren en waarom we – met het oog op hergebruik – zouden moeten denken als astronauten: met zo min mogelijk verspilling en een circulaire mindset. In de ruimte wordt namelijk zelfs urine omgezet in drinkwater. Deze gesloten kringloop wordt door Nijhaus Saur Industries ook op aarde toegepast. Ga je deze zomer naar een festival? Dan kan je zomaar begroet worden door de ‘From Waste to Taste’ unit, waar urine ter plaatse wordt omgezet in (drinkbare) thee. Ook met grotere voorbeelden inspireerde Peter, zoals waterhergebruik van meer dan 300.000 liter per dag op de Amerikaanse Google Campus en een nieuwe waterneutrale straat in Silvolde. Tevens wilde hij vooral duidelijk maken dat er veel meer bedrijven in Nederland werken aan waterbesparende oplossingen, en lichtte een aantal innovatieve ondernemers in de zaal uit.

Waterschaarste vraagt om bewustwording én actie

Ook gedeputeerde Martijn Dadema van de Provincie Overijssel was erbij om aandacht te vragen voor ondernemerschap bij waterschaarste. In het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing, wat in 2024 is gepresenteerd, is de ambitie gesteld om het gemiddelde drinkwaterverbruik per persoon terug te brengen van gemiddeld 134 naar 100 liter per dag. Hoe we dit gaan realiseren houd hem veel bezig, maar ook hij benoemt dat de urgentie van ons drinkwaterprobleem helaas nog niet overal wordt gevoeld. Martijn is bijvoorbeeld groot voorstander van het idee van het hergebruiken van regenwater voor het doorspoelen van onze toiletten. Hier is in Nederland nog geen verplichting toe, maar dit zou een groot deel van de gebruiksvermindering die we moeten realiseren, mogelijk maken. Gemiddeld wordt er namelijk nog elke dag per persoon 30 liter drinkwater door de wc gespoeld. In Vlaanderen is het wel verplicht om bij nieuwbouw en grote verbouwingsprojecten een regenwaterput te plaatsen, waarop bijvoorbeeld het toilet en de wasmachine worden aangesloten. Daar wordt al gemiddeld 50 liter drinkwater per persoon minder verbruikt (NOS).

In een afsluitend groepsgesprek en vragenronde met Elja, Martijn, Carlo, Edwin en René werden nog interessante dilemma’s aan de heren voorgelegd. Ook voor deze kwesties was samenwerking tussen verschillende ondernemers én met (lokale) overheden vaak een verwachte vereiste voor succes. De rode draad van de bijeenkomst: waterschaarste is een realiteit die ons allemaal aangaat. Overheden, bedrijven én individuen dragen verantwoordelijkheid. Samenwerking tussen ondernemers en overheid, bewustwording en nú in actie komen, zijn cruciaal om water ook in de toekomst beschikbaar en betrouwbaar te houden.